Giải quyết vấn đề quốc tịch đối với dân cư tự do tại khu vực biên giới Việt Nam - Lào

1. Khái quát tình hình di cư tự do ở vùng biên giới Việt Nam - Lào

Vấn đề người Lào, người Lào gốc Việt di cư tự do sang cư trú ở các tỉnh giáp biên giới Việt Nam - Lào là thực trạng đã tồn tại từ nhiều năm nay, tập trung chủ yếu ở 10 tỉnh có đường biên giới Việt - Lào: Sơn La, Điện Biên, Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam và Kon Tum. Theo số liệu tổng hợp thống kê sơ bộ của Bộ Ngoại giao Việt Nam và Lào, đến nay có 7.066 người di cư tự do từ Việt Nam sang Lào và 679 người kết hôn không giá thú với người Lào; có 4.535 người từ Lào di cư sang Việt Nam và 1.385 người Lào kết hôn không giá thú với người Việt Nam.

Nguyên nhân của tình trạng người Lào di cư tự do sang Việt Nam và  người Việt Nam di cư tự do sang Lào là: dân cư hai bên biên giới có quan hệ họ hàng, thân tộc, có tập quán du canh, du cư từ lâu đời; trình độ nhận thức về biên giới quốc gia, chủ quyền lãnh thổ còn rất hạn chế; cơ sở hạ tầng, điều kiện làm ăn sinh sống rất khó khăn, trong khi đó kinh tế, xã hội của Việt Nam và Lào đang ngày càng được cải thiện, phát triển, vì vậy đã tác động đến những người dân của hai nước sống tại các tỉnh giáp biên di cư tự do để làm ăn, sinh sống; mặt khác do thực hiện Hiệp định về Quy chế biên giới Việt Nam-Lào dẫn đến việc dịch chuyển dân cư giữa một số địa phương hai nước, phần lớn người dân trước đây mà Việt Nam bàn giao cho Lào nay muốn quay trở lại Việt Nam cư trú ổn định lâu dài, sum họp với dòng tộc và hưởng các chế độ ưu đãi của Việt Nam (ví dụ như tình hình di cư ồ ạt từ Lào sang Quảng Trị hiện nay). Riêng số dân di cư từ Lào sang Việt Nam hầu hết đều là những người lao động nghèo, có hoàn cảnh kinh tế khó khăn, nói thông thạo tiếng Việt, tiếng địa phương. Về cơ bản họ đều chấp hành tốt chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước Việt Nam cũng như các quy định của địa phương, cần cù lao động sản xuất. Trong số dân di cư tự do này có khoảng 4% đến 5% gia đình có công với cách mạng, thuộc diện được hưởng chế độ chính sách của Nhà nước Việt Nam. Số dân di cư từ Lào sang Việt Nam đều có nguyện vọng được cư trú ổn định và làm ăn, sinh sống lâu dài tại Việt Nam.

2. Giải quyết quốc tịch đối với người di cư tự do và kết hôn không giá thú theo Thoả thuận giữa hai Chính phủ Việt Nam - Lào và trên cơ sở Luật Quốc tịch Việt Nam.

Thực hiện Hiệp định Quy chế biên giới quốc gia giữa Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Cộng hoà dân chủ nhân dân Lào, đồng thời trên tinh thần hữu nghị, đoàn kết đặc biệt và hợp tác toàn diện của hai nước, Chính phủ hai nước đã đi đến ký kết Thoả thuận về việc giải quyết vấn đề người di cư tự do và kết hôn không giá thú trong vùng biên giới hai nước vào ngày 08/7/2013. Theo đó, Chính phủ sẽ xem xét việc nhập quốc tịch, đăng ký hộ tịch cũng như cấp các giấy tờ tuỳ thân khác cho những người được phép cư trú.

Trên cơ sở nguyện vọng của những người di cư tự do, Chính phủ hai nước sẽ xem xét cho phép họ được nhập quốc tịch của nước mà họ đang cư trú, tiến hành các thủ tục để đăng ký hộ tịch và cấp các giấy tờ khác theo quy định của pháp luật mỗi nước. Chính phủ hai nước thống nhất tạo điều kiện thuận lợi cho họ trong việc làm thủ tục để được cấp các giấy tờ tuỳ thân. Hiện nay, Bộ Ngoại giao đang trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án thực hiện Thoả thuận này.

Để góp phần giải quyết tình trạng quốc tịch của dân di cư tự do tại các địa phương, đặc biệt là dân di cư ở khu vực biên giới như đã nêu trên, Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008 đã đưa ra quy định cho phép “Người không quốc tịch mà không có đầy đủ giấy tờ về nhân thân, nhưng đã cư trú ổn định trên lãnh thổ Việt Nam từ hai mươi năm trở lên tính đến ngày Luật này có hiệu lực và tuân thủ Hiến pháp, pháp luật Việt Nam thì được nhập quốc tịch Việt Nam theo trình tự, thủ tục và hồ sơ do Chính phủ quy định” (Điều 22).

Với quy định này, những người không quốc tịch nói chung và những người gốc Lào di cư sang Việt Nam nói riêng mà có nguyện vọng xin nhập quốc tịch Việt Nam đã cư trú ổn định trước ngày 01/01/2009 có thể vận dụng cho họ được miễn lệ phí theo quy định tại khoản 4 Điều 2 Thông tư số 146/2009/TT-BTC ngày 20/7/2009 của Bộ Tài chính hướng dẫn chế độ thu, nộp và quản lý sử dụng lệ phí giải quyết các việc liên quan đến quốc tịch.

Tính đến nay, Bộ Tư pháp đã giải quyết cho 4.414 người không quốc tịch sinh sống trên lãnh thổ Việt Nam được nhập quốc tịch Việt Nam, trong đó có cả những người di cư tự do ở vùng biên giới Việt Nam - Lào.

Như vậy, cùng với những quy định của pháp luật Việt Nam, Thoả thuận về việc giải quyết vấn đề người di cư tự do về kết hôn không giá thú trong vùng biên giới Việt Nam - Lào sẽ góp phần giải quyết cơ bản tình trạng di cư tự do ở khu vực biên giới hai nước.

Tác giả: Lê Thị Tú Hồng