Di cư tự do trong vùng biên giới Việt Nam – Lào nói chung và tại tỉnh Điện Biên nói riêng là vấn đề mang tính lịch sử, đã tồn tại nhiều năm qua và chịu tác động của nhiều nhân tố (chủ yếu là lý do kinh tế, phong tục, tập quán và quan hệ gia đình, dòng tộc). Trải qua nhiều năm cư trú, làm ăn, sinh sống trên lãnh thổ Việt Nam – Lào, người di cư tự do Lào chủ yếu làm ruộng, làm rẫy… có đời sống còn nhiều khó khăn. Đến nay, hầu hết nhóm đối tượng này đã hòa nhập với cộng đồng xã hội nơi cư trú, tuy nhiên, về mặt pháp lý, họ lại không có bất cứ giấy tờ gì để chứng minh quốc tịch. Thực tế này khiến họ không thể đăng ký hộ tịch, không được cấp chứng minh nhân dân, hộ khẩu, hộ chiếu, giấy tờ đăng ký tài sản v.v. Do vậy, cuộc sống của họ càng thêm phần khó khăn và khiến công tác quản lý dân cư trên địa bàn tỉnh Điện Biên gặp không ít khó khăn, đặc biệt tại các khu vực biên giới.
Để giải quyết vấn đề di cư tự do và kết hôn không giá thú trong vùng biên giới Việt Nam – Lào, hai nước đã ký kết “Thỏa thuận giữa Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam và Chính phủ nước CHDCND Lào về việc giải quyết vấn đề người di cư tự do, kết hôn không giá thú trong vùng biên giới hai nước” (sau đây gọi chung là Thỏa thuận). Thỏa thuận có hiệu lực trong vòng 03 năm kể từ ngày 14/11/2013 đến ngày 14/11/2016 và được gia hạn hiệu lực đến ngày 14/11/2019.
Thực hiện Thỏa thuận nêu trên, ngay sau khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 2627/QĐ-TTg ngày 31/12/2013 phê duyệt Đề án thực hiện Thỏa thuận, UBND tỉnh Điện Biên đã thành lập Ban Chỉ đạo và Tổ Chuyên viên liên hợp thực hiện Đề án, báo cáo Bộ Ngoại giao và thông báo cho các tỉnh phía Lào cùng phối hợp thực hiện. Trên cơ sở phối hợp với phía Lào tiến hành điều tra, xác minh, thống kê và phân loại danh sách người Lào di cư tự do và kết hôn không giá thú trên địa bàn tỉnh Điện Biên, tính đến tháng 3/2018, tỉnh Điện Biên có 102 công dân tỉnh Phông-sa-lỳ và 15 công dân tỉnh Luông-pha-bang di cư tự do và kết hôn không giá thú, hiện đang cư trú tại địa bàn.
Bên cạnh đó, UBND tỉnh Điện Biên cũng đã phối hợp với các Sở, ban, ngành liên quan tiến hành nhiều giải pháp hướng dẫn làm hồ sơ quốc tịch, đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền tại khu vực biên giới và các giải pháp đồng bộ khác có liên quan nhằm giải quyết vấn đề quốc tịch cho nhóm đối tượng dân cư này trên địa bàn tỉnh.
Trên cơ sở danh sách người di cư tự do Lào thuộc phạm vi điều chỉnh của Thỏa thuận được Trưởng đoàn đại biểu biên giới hai nước phê duyệt, tỉnh Điện Biên bước đầu đã hoàn thiện hồ sơ xin nhập quốc tịch Việt Nam gửi Bộ Tư pháp để trình Chủ tịch nước xem xét, quyết định. Theo đó, ngày 29/3/2019, Chủ tịch nước đã ban hành Quyết định số 520/QĐ-CTN về việc cho nhập quốc tịch Việt Nam đối với 83 người di cư tự do Lào tại tỉnh Điện Biên. Dự kiến UBND tỉnh Điện Biên sẽ tổ chức buổi Lễ công bố và trao Quyết định nêu trên cho bà con vào Thứ 6 ngày 19/4/2019 tại Trụ sở UBND huyện Điện Biên.
Đây là sự kiện có ý nghĩa quan trọng đối với người dân di cư tự do Lào, từ đó góp phần bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người dân; đồng thời ghi nhận những kết quả đạt được trong quá trình thực hiện Thỏa thuận, tăng cường công tác quản lý Nhà nước về dân cư và biên giới quốc gia, bảo đảm an ninh trật tự vùng biên giới Việt Nam – Lào.
Vũ Thu Hằng