Thái Nguyên là một tỉnh miền núi phía Bắc, cách Thủ đô Hà Nội 84 km, có diện tích tự nhiên là 3.562 km2, dân số hiện nay khoảng 1,2 triệu người với 8 dân tộc; dân tộc ít người chiếm 24,76%, gia đình chính sách trên 10% dân số của tỉnh. Tỉnh được chia thành 9 đơn vị hành chính cấp huyện (trong đó có 7 huyện, 1 thành phố, 1 thị xã) bao gồm 181 xã, phường, thị trấn trong đó xã vùng cao và miền núi có 122 xã (bao gồm: 18 xã vùng cao khu vực III, 79 xã miền núi khu vực II, 14 xã và 11 thị trấn miền núi khu vực I). Trong những năm qua trên các lĩnh vực kinh tế, văn hoá, xã hội của tỉnh Thái Nguyên đã có những chuyển biến tích cực, đời sống của đại bộ phận nhân dân các dân tộc trong tỉnh từng bước được cải thiện; Cấp uỷ, chính quyền các cấp được củng cố vững chắc...Đặc biệt thực hiện mục tiêu của Đảng và Nhà nước là xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý xã hội bằng pháp luật. Do đó trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong quá trình thực thi công vụ ngày càng được nâng cao, dân trí pháp lý của người dân cũng được nâng lên, thực hiện tốt những quyền về nhân thân theo quy định của pháp luật.
1. Về tình hình triển khai thi hành Luật Hộ tịch.
- Việc xây dựng kế hoạch triển khai thi hành Luật Hộ tịch tại địa phương: Sau khi Luật Hộ tịch được Quốc hội khóa XIII thông qua tại kỳ họp thứ 8 ngày 20/11/2014. Thực hiện Quyết định số 59/QĐ-TTg, ngày 05/01/2015 của Thủ tướng Chính phủ và Quyết định số 333/QĐ-BTP ngày 14/02/2015 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp ban hành Kế hoạch triển khai thi hành Luật Hộ tịch của Chính phủ, Bộ Tư pháp; nhằm triển khai thi hành Luật được kịp thời, đồng bộ, thống nhất và hiệu quả, Ủy ban nhân dân tỉnh Thái Nguyên đã ban hành Kế hoạch số 33 - KH/UBND, ngày 26/3/2015 triển khai thi hành Luật Hộ tịch trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Đến nay trên cơ sở kế hoạch triển của tỉnh, tại các địa phương UBND cấp huyện đã ban hành kế hoạch để tổ chức triển khai thực hiện như huyện Phú Lương, Phổ Yên, Võ Nhai, Phú Bình...;
- Việc rà soát các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành liên quan đến Luật Hộ tịch; đề xuất sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật bảo đảm thi hành hiệu quả Luật Hộ tịch: Theo Kế hoạch trên Sở Tư pháp được giao chủ trì phối hợp với các cơ quan, đơn vị, tổ chức có liên quan tại địa phương tổ chức rà soát các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành liên quan đến Luật Hộ tịch (Nghị quyết số 36/2006/NQ-HĐND ngày 15/12/2006 của HĐND tỉnh Thái Nguyên khóa XI kỳ họp thứ 7 về điều chỉnh và bổ sung mức thu các loại phí, lệ phí thuộc tỉnh Thái Nguyên quản lý; Quyết định số 269/2007/QĐ-UBND ngày 02/02/2007 về việc ban hành mức thu, nộp; quản lý và sử dụng lệ phí hộ tịch, hộ khẩu và chứng minh thư nhân dân trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên). Tích cực tham gia ý kiến vào việc sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới các văn bản quy phạm phạm pháp luật (Thông tư số 02/2014/TT-BTC ngày 13/5/2013 của Bộ Tài chính hướng dẫn về phí và lệ phí thuộc thẩm quyền quyết định của Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương) bảo đảm thi hành có hiệu quả luật Hộ tịch trên địa bàn tỉnh.
- Việc tổ chức quán triệt thực hiện Luật Hộ tịch cho cán bộ, công chức thuộc Phòng Tư pháp, các phòng, ban có liên quan thuộc UBND cấp huyện và UBND cấp xã: Tại địa phương đã tổ chức quán triệt Luật Hộ tịch cho cán bộ, công chức thuộc Phòng Tư pháp; các phòng, ban có liên quan thuộc Ủy ban nhân dân cấp huyện ở một số huyện như Đại Từ, Định Hóa, Võ Nhai, Phổ Yên, Phú Lương ... bên cạnh đó, qua kỳ giao ban 6 tháng đầu năm 2015 của các Phòng Tư pháp cấp huyện thuộc tỉnh đã tổ chức quán triệt Kế hoạch của UBND tỉnh, Kế hoạch của UBND cấp huyện triển khai thi hành Luật Hộ tịch tới toàn thể cán bộ, công chức Tư pháp - Hộ tịch cấp xã tại địa phương mình;
- Việc tổ chức tuyên truyền, phổ biến Luật Hộ tịch: Bên cạnh việc tổ chức tuyên truyền Luật Hộ tịch cho cán bộ, công chức, viên chức và nhân dân theo kế hoạch trên; Ủy ban nhân dân tỉnh cũng đã ban hành Kế hoạch công tác phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2015; Đồng thời chỉ đạo các cơ quan, đơn vị, tổ chức xây dựng kế hoạch phổ biến, giáo dục pháp luật phù hợp với tình hình thực tế, gắn với việc thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm của cơ quan, đơn vị, địa phương; cơ quan Sở Tư pháp là thường trực Hội đồng phổ biến giáo dục pháp luật của tỉnh đã biên tập, giới thiệu Luật Hộ tịch trong cuốn "Thông tin văn bản pháp luật" cấp phát miễn phí đến các Sở, Ban, ngành của tỉnh, các huyện, thành phố, thị xã và các xã, phường, thị trấn trong toàn tỉnh làm tài liệu phổ biến pháp luật và bổ sung nguồn tài liệu cho tủ sách pháp luật của xã, phường, thị trấn. (định kỳ phát hành 1số/quý/1.100 cuốn), thực hiện chuyên mục "Giải đáp - phổ biến pháp luật" phát sóng thường xuyên trên Đài Phát thanh Truyền hình tỉnh (01số/tuần); duy trì thường xuyên chuyên mục "Giải đáp, phổ biến pháp luật" trên Báo Thái Nguyên (02 kỳ/1 tháng). Tại cơ sở việc phổ biến tuyên truyền Luật nói chung và Luật Hộ tịch nói riêng cũng đã được tuyên truyền, phổ biến trên hệ thống loa truyền thanh của huyện, thành phố, thị xã và cấp xã, phường nhìn chung bước đầu đã được thực hiện tương đối có hiệu quả;
- Việc rà soát đội ngũ công chức làm công tác hộ tịch tại địa phương, đề xuất lộ trình đào tạo, bồi dưỡng: Ngày 16/3/2015, UBND tỉnh đã ban hành kế hoạch số 28/KH-UBND về kiểm tra tình hình thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước trong lĩnh vực tư pháp của UBND các huyện, thành phố, thị xã trên địa bàn tỉnh, trong đó có nội dung kiểm tra tình hình tổ chức bộ máy, cán bộ của Phòng Tư pháp và cán bộ, công chức Tư pháp - Hộ tịch cấp xã; công tác chuẩn bị triển khai Thông tư liên tịch số 23/2014/TTLT-BTP-BNV ngày 22/12/2014 của liên Bộ Tư pháp và Bộ Nội vụ hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Sở Tư pháp thuộc UBND cấp tỉnh và Phòng Tư pháp thuộc UBND cấp huyện (đến nay đã thực hiện xong việc kiểm tra 09/09 đơn vị cấp huyện). Đồng thời thực hiện công văn số 1865/BTP-TCCB ngày 01/6/2015 của Bộ Tư pháp về việc triển khai rà soát đội ngũ công chức làm công tác hộ tịch; ngày 16/6/2015 UBND tỉnh Thái Nguyên đã ban hành văn bản số 1513/UBND-NC giao Sở Tư pháp chủ trì phối hợp với Sở Nội vụ và UBND các huyện, thành phố, thị xã thực hiện việc rà soát và đề xuất lộ trình đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ công chức làm công tác hộ tịch gửi UBND tỉnh báo cáo Bộ Tư pháp theo yêu cầu của Bộ Tư pháp. Đặc biệt là việc đề xuất Sở Nội vụ tham mưu UBND tỉnh bố trí đủ công chức Phòng Tư pháp làm công tác hộ tịch khi chuyển giao thẩm quyền theo quy định của Luật Hộ tịch (nội dung này đang triển khai tổ chức thực hiện);
+ Hiện tại Ngành Tư pháp tỉnh Thái Nguyên đã xây dựng được cơ cấu biên chế dựa trên cơ sở vị trí việc làm của từng công chức. Đặc biệt đối với công tác Hộ tịch - Tư pháp ở cấp xã được bố trí là công chức chuyên trách (ở những nơi có số lượng công việc nhiều được bố trí 02 công chức).
+ Năm 2002, UBND tỉnh Thái Nguyên đã mở lớp trung cấp luật khoá I và hỗ trợ toàn bộ kinh phí nhằm đào tạo công chức Tư pháp - Hộ tịch cho cấp xã với tổng số 112 học viên. Năm 2011, UBND tỉnh đã tạo điều kiện và phối hợp với Bộ Tư pháp trong việc thành lập trường Trung cấp Luật Thái Nguyên, đến nay đã chiêu sinh khóa thứ III, đây là cơ sở đào tạo cán bộ cho ngành tư pháp trong khu vực các tỉnh miền núi phía Bắc nói chung và của tỉnh Thái Nguyên nói riêng rất thuận lợi, đáp ứng được nhu cầu về trình độ cho cán bộ Tư pháp - Hộ tịch cấp xã... (theo số liệu thống kê đến tháng 6/2015 Phòng Tư pháp cấp huyện được giao tổng số 32 biên chế chính thức (Trung bình 3,5 công chức/Phòng), trong đó trình độ Đại học Luật chiếm 95%; Cấp xã có 215 công chức tư pháp, hộ tịch, trong đó trình đào tạo từ Trung cấp Luật và Đại học Luật chiếm 82%);
- Về việc bố trí cơ sở vật chất, nguồn nhân lực và chuẩn bị các điều kiện cần thiết khác bảo đảm thi hành hiệu quả Luật Hộ tịch:
+ Hiện nay Sở Tư pháp đang được giao quản lý, sử dụng 02 tòa nhà: 01 nhà được xây dựng từ năm 1997, 01 nhà mới tiếp nhận từ Cục Thi hành án dân sự tỉnh năm 2013 (bố trí làm trụ sở của 03 đơn vị sự nghiệp thuộc sở). Tòa nhà là trụ sở của Sở Tư pháp đã qua 15 năm sử dụng đã xuống cấp. Để trụ sở được khang trang hơn, phù hợp với cảnh quan của đô thị, UBND tỉnh đã Quyết định phê duyệt Kế hoạch cải tạo, sửa chữa trụ sở làm việc 3 tầng - Sở Tư pháp, dự án bắt đầu thực hiện từ Quý III/2014 đến nay cơ bản đã hoàn thành đáp ứng được nhu cầu cơ bản về phòng làm việc;
+ Phòng Tư pháp cấp huyện cũng được quan tâm bố trí phòng làm việc đảm bảo đáp ứng nhu cầu (mỗi đơn vị được bố trí ít nhất 02 phòng làm việc).
+ Để đảm bảo cho việc đăng ký và quản lý hộ tịch trên địa bàn toàn tỉnh được thuận lợi, đáp ứng tốt nhất yêu cầu của công dân, cấp uỷ, chính quyền các cấp trên địa bàn toàn tỉnh thường xuyên quan tâm đến việc đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho việc đăng ký và quản lý hộ tịch. Đối với cấp tỉnh cơ sở vật chất cơ bản đáp ứng được yêu cầu đăng ký và quản lý hộ tịch trên địa bàn tỉnh. Hàng năm, UBND tỉnh đều bố trí kinh phí cho việc in sổ đăng ký và biểu mẫu hộ tịch cấp đến cơ sở;
Đối với cấp huyện, UBND cấp huyện đã quan tâm đến cơ sở vật chất cho các Phòng Tư pháp, trang bị bàn ghế, tủ đựng tài liệu; máy tính; đã cử một cán bộ của phòng để tiếp nhận hồ sơ tại Bộ phận tiếp nhận và trả kết quả. Bộ phận này được trang bị tương đối đầy đủ về cơ sở vật chất phục vụ công tác chuyên môn.
Đối với cấp xã, theo điều kiện của từng địa phương có sự trang bị khác nhau. Đa số công chức tư pháp tại cấp xã, phường, thị trấn thường trực tại Bộ phận tiếp nhận và trả kết quả tiếp nhận hồ sơ các việc hộ tịch theo cơ chế "một cửa" và được sử dụng các trang thiết bị theo các chương trình cải cách hành chính của Chính phủ và địa phương về đơn giản hoá các thủ tục hành chính.
Tuy nhiên cơ sở vật chất phục vụ công tác của Phòng Tư pháp và công chức tư pháp - hộ tịch cấp xã như hệ thống máy tính đã cũ, hỏng, phương tiện phục vụ chuyên môn như máy chiếu, máy ảnh, máy quét ảnh, phần mềm chuyên môn chưa được trang bị thống nhất, từ đó đã ảnh hưởng phần nào đến chất lượng công tác chuyên môn...
2. Về các giải pháp nhằm bảo đảm thi hành hiệu quả Luật Hộ tịch:
- Giải pháp hoàn thiện về thể chế: Nâng cao chất lượng xây dựng và hoàn thiện hệ thống thể chế thông qua hoạt động xây dựng, thẩm định, kiểm tra, rà soát, thi hành các văn bản quy phạm pháp luật, đặc biệt là các thể chế liên quan đến tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp góp phần hoàn thiện chính sách, pháp luật về dân sự nói chung và Luật Hộ tịch nói riêng;
- Giải pháp tuyên truyền, phổ biến pháp luật: Để Luật Hộ tịch và các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan sau khi có hiệu lực được đi vào thực tiễn cuộc sống, cả hệ thống chính trị nói chung và với vai trò là cơ quan Thường trực Hội đồng Phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật của tỉnh; các cơ quan Tư pháp từ cấp tỉnh đến cơ sở phải chủ động tham mưu cho cấp ủy, chính quyền cùng cấp tập trung chỉ đạo kịp thời công tác này trên địa bàn tỉnh, với nhiều hình thức tuyên truyền phong phú, đa dạng, gắn kết với việc tuyên truyền các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, các nhiệm vụ kinh tế - xã hội đến nhân dân, góp phần nâng cao nhận thức pháp luật, duy trì trật tự, an toàn xã hội, tạo môi trường ổn định cho phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh;
- Giải pháp kiện toàn đội ngũ công chức làm công tác hộ tịch: Tiếp tục củng cố, kiện toàn đội ngũ cán bộ, công chức tư pháp, hộ tịch các cấp, đủ về số lượng, đảm bảo về tiêu chuẩn nghiệp vụ; chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng để nâng cao năng lực, chuẩn hóa đội ngũ cán bộ, tư pháp hộ tịch, bảo ổn định theo hướng chuyên nghiệp; tăng cường giáo dục, rèn luyện chính trị, tư tưởng, thái độ phục vụ nhân dân, tuân thủ đạo đức nghề nghiệp. Đối với những vùng điều kiện đi lại khó khăn hoặc vì lý do khách quan khác, công chức Tư pháp hộ tịch phải chủ động, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân khi thực hiện quyền của mình nói chung và trong lĩnh vực đăng ký, quản lý hộ tịch nói riêng.
- Giải pháp về ứng dụng công nghệ thông tin: Hiện nay, tại Sở Tư pháp và Phòng Tư pháp cấp huyện, việc ứng dụng công nghệ thông tin cơ bản đã được thực hiện tốt như việc trang bị máy tính, máy in, đường truyền, kết nối internet...Tuy nhiên đối với cấp xã thực hiện nội dung này còn hạn chế...Để thực hiện tốt Luật Hộ tịch đề nghị Bộ Tư pháp đề xuất với Chính phủ triển khai xây dựng thực hiện phần mềm ứng dụng thống nhất về đăng ký và quản lý hộ tịch trên phạm vi toàn quốc.
3. Đánh giá về những thuận lợi, khó khăn trong việc triển khai thi hành Luật Hộ tịch tại địa phương.
- Hộ tịch là một lĩnh vực quan trọng, liên quan trực tiếp tới quyền, nghĩa vụ và lợi ích cơ bản, hợp pháp của công dân, nên trong những năm qua, Cấp ủy và chính quyền các cấp tỉnh Thái Nguyên đã thường xuyên quan tâm chỉ đạo công tác hộ tịch và tạo điều kiện để công tác này được thực hiện tốt tại địa phương;
- Hiện tại Trường Trung cấp Luật Thái Nguyên chiêu sinh thường xuyên, nên việc việc chuẩn hóa về nghiệp vụ của công chức làm công tác hộ tịch được thuận lợi. Đảm bảo trước 31/12/2019, 100% công chức làm công tác hộ tịch tại địa phương đáp ứng tiêu chuẩn theo quy định của Luật Hộ tịch (có trình độ từ trung cấp luật trở lên và đã được bồi dưỡng nghiệp vụ hộ tịch);
- Tuy nhiên việc triển khai Luật Hộ tịch tại địa phương cũng không tránh khỏi những khó khăn như cùng với nền kinh tế phát triển, những phát sinh xã hội khác cũng đang ngày càng phức tạp hơn do ở tỉnh Thái Nguyên, dân cư phần lớn từ các địa phương khác về tụ cư theo các dự án phát triển công nghiệp, dân gốc là người địa phương chiếm một tỷ lệ nhỏ; đời sống nhân dân còn thấp, trình độ văn hoá, nhận thức còn hạn chế ở một số vùng miền, đặc biệt là ở những vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số chưa coi trọng việc đăng ký các sự kiện hộ tịch phát sinh theo quy định của pháp luật... đã ảnh hưởng tới việc thực hiện pháp luật nói chung trong đó có pháp luật về hộ tịch.
4. Đề xuất, kiến nghị nhằm bảo đảm thi hành hiệu quả Luật Hộ tịch.
- Sau khi Luật Hộ tịch có hiệu lực thi hành (ngày 01/01/2016) các văn bản quy phạm pháp luật (Nghị định, Thông tư, Thông tư liên tịch) có liên quan đề nghị được sớm ban hành để thực hiện;
- Thực hiện tốt việc tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật nói chung và Luật Hộ tịch nói riêng, coi đây là việc làm của cả hệ thống chính trị mà không phải riêng của cơ quan, đơn vị hay địa phương nào. Đặc biệt coi trọng việc tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng như truyền hình, đài phát thanh...
- Thường xuyên kiện toàn tổ chức, bộ máy và cán bộ, đặc biệt là cơ sở đủ về số lượng, đảm bảo quy định về chuyên môn và được bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên môn kịp thời, nhất là những văn bản mới được ban hành;
- Tăng cường cơ sở vật chất, kinh phí, trang thiết bị... tạo điều kiện cho đội ngũ cán bộ, công chức Tư pháp hộ tịch cấp huyện, cấp xã hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao; góp phần hoàn thành nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương, đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính, cải cách tư pháp, xây dựng chính quyền cơ sở vững mạnh./.