Về thủ tục đăng ký khai sinh, Điều 15 Nghị định số 158/2005/NĐ-CP (đã được Nghị định số 06/2012/NĐ-CP ngày 02/02/2012 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung) quy định: Người đi đăng ký khai sinh phải nộp Tờ khai, giấv chứng sinh (theo mẫu quy định) và xuất trình Giấy chứng nhận kết hôn của cha, mẹ trẻ em (nếu cha, mẹ của trẻ em có đăng ký kết hôn), Giấy chứng sinh do cơ sở y tế, nơi trẻ em sinh ra cấp.
Nhằm tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho công dân, bảo đảm cho mọi trẻ em sinh ra đều được đăng ký khai sinh kịp thời, Nghị định cũng cho phép: nếu trẻ em sinh ra ngoài cơ sở y tế, thì Giấy chứng sinh được thay bằng văn bản xác nhận của người làm chứng. Trong trường hợp không có người làm chứng, thì người đi khai sinh phải làm giấy cam đoan về việc sinh là có thực.
Ngày 24/10/2012, Bộ Y tế ban hành Thông tư số 17/2012/TT-BYT quy định cấp và sử dụng giấy chứng sinh. Điểm b khoản 2 Điều 2 của Thông tư quy định khá mở, nếu như trước đây giấy chứng sinh chỉ được cấp cho trường hợp trẻ em được sinh ra tại cơ sở y tế (bệnh viện, trung tâm y tế, trạm y tế, cơ sở khám, chữa bệnh khác), thì nay, quy định của Thông tư cho phép kể cả trường hợp trẻ được sinh ra tại nhà hoặc tại nơi khác mà không phải là cơ sở khám bệnh, chữa bệnh (cơ sở y tế) thì trạm y tế xã, phường cũng cấp Giấy chứng sinh cho trẻ, người thân thích của trẻ có trách nhiệm điền vào Đơn đề nghị cấp Giấy chứng sinh và nộp cho trạm y tế.
Từ quy định này, dẫn đến việc hiểu và áp dụng không thống nhất tại các cơ quan đăng ký hộ tịch, cụ thể:
- Một số nơi, cán bộ làm công tác đăng ký hộ tịch hiểu rằng, các trường hợp trẻ em được sinh ra, kể cả sinh tại cơ sở y tế hay sinh ngoài cơ sở y tế đều được cấp giấy chứng sinh, do đó yêu cầu tất cả các trường hợp đăng ký khai sinh cho trẻ em đều phải nộp Giấy chứng sinh.
- Một số nơi khác, cán bộ Tư pháp - hộ tịch lại cho rằng Giấy chứng sinh của Trạm y tế xã, phường, thị trấn cấp cho trẻ em sinh ngoài cơ sở y tế là không đúng quy định của Nghị định số 158/2005/NĐ-CP vì Nghị định chỉ quy định sử dụng Giấy chứng sinh trong trường hợp trẻ em sinh tại cơ sở y tế, do đó không chấp nhận Giấy chứng sinh, yêu cầu người đi đăng ký khai sinh phải nộp văn bản xác nhận của người làm chứng hoặc giấy cam đoan về việc sinh là có thực.
Cả hai cách hiểu và áp dụng trên đều phát sinh thêm thủ tục hành chính (thêm giấy tờ), gây khó khăn, phiền hà cho người đi đăng ký khai sinh, ảnh hưởng đến quyền được khai sinh của trẻ em.
Theo chúng tôi, về nguyên tắc, Nghị định có giá trị pháp lý cao hơn Thông tư, trong trường hợp có nội dung chưa thống nhất giữa Nghị định và Thông tư, thì phải thực hiện theo quy định của Nghị định (kể cả trong trường hợp Thông tư được ban hành và có hiệu lực sau). Tuy nhiên, trong trường hợp này, thì quy định của Thông tư số 17/2012/TT-BYT là quy định mở, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân có được Giấy chứng sinh để xác định sự kiện sinh, làm cơ sở cho việc đăng ký khai sinh. Với ý nghĩa đó, thì Thông tư số 17/2012/TT-BYT không mâu thuẫn với quy định của Nghị định số 158/2005/NĐ-CP.
Trong trường hợp đăng ký khai sinh cho trẻ sinh ra ngoài cơ sở y tế, nếu cha, mẹ, người thân của trẻ đề nghị và được Trạm y tế xã, phường, thị trấn cấp Giấy chứng sinh cho trẻ theo quy định tại Thông tư số 17/2012/TT-BYT cũng có thể coi việc cán bộ y tế cấp giấy chứng sinh là việc làm chứng - theo quy định của Nghị định số 158/2005/NĐ-CP. Cơ quan đăng ký hộ tịch nên chấp nhận Giấy chứng sinh này mà không yêu cầu người đi đăng ký khai sinh cung cấp thêm văn bản xác nhận của người làm chứng hoặc làm giấy cam đoan về việc sinh là có thực. Còn nếu không có Giấy chứng sinh, thì thực hiện đúng theo quy định của Nghị định số 158/2005/NĐ-CP - thay thế bằng văn bản xác nhận của người làm chứng, hoặc giấy cam đoan về việc sinh là có thực của người đi đăng ký khai sinh mà không yêu cầu phải có Giấy chứng sinh.
Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực - Bộ Tư pháp cần sớm có văn bản hướng dẫn các cơ quan đăng ký hộ tịch trên cả nước thực hiện thống nhất, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân thực hiện đúng quyền và trách nhiệm của mình trong việc đăng ký khai sinh cho trẻ em.
Ngọc Nhâm