Qua thống kê các thủ tục hành chính trong lĩnh vực quản lý quốc tịch trên cơ sở các quy định pháp luật hiện hành, về cơ bản có 06 thủ tục hành chính có tính chất thường xuyên, phát sinh do nhu cầu giải quyết các việc về quốc tịch của người dân, bao gồm thủ tục xin nhập, xin thôi, xin trở lại quốc tịch Việt Nam, thủ tục đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam, thủ tục xin cấp giấy xác nhận có quốc tịch Việt Nam và thủ tục xin cấp giấy xác nhận là người có gốc Việt Nam. Liên quan đến các thủ tục này sẽ là 06 loại hồ sơ quốc tịch được tiếp nhận, xem xét, giải quyết tại Sở Tư pháp các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài và Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực – Bộ Tư pháp. Việc giải quyết các hồ sơ này đòi hỏi các cơ quan có thẩm quyền phải phối hợp chặt chẽ với nhau theo một quy trình thống nhất từ Trung ương tới địa phương dựa trên cơ sở dữ liệu quốc tịch được xây dựng, quản lý, khai thác một cách có hiệu quả.
Mặc dù số lượng hồ sơ quốc tịch tiếp nhận và giải quyết hàng năm rất lớn với các loại hồ sơ hết sức đa dạng, nhưng cho đến nay hầu như chưa có sự liên thông về dữ liệu quốc tịch để phục vụ cho việc giải quyết hồ sơ quốc tịch giữa Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực – Bộ Tư pháp với Sở Tư pháp các địa phương và cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài. Ngoại trừ thao tác gửi danh sách công dân qua địa chỉ email quoctich@moj.gov.vn ngay khi các cơ quan tiếp nhận hồ sơ gửi công văn đề nghị giải quyết hồ sơ quốc tịch đến Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực – Bộ Tư pháp, việc giải quyết hồ sơ chủ yếu vẫn dựa vào hồ sơ giấy, nên các dữ liệu còn mang tính chất rời rạc, chưa được tin học hóa thành dữ liệu điện tử và chưa có sự thống nhất trong quy trình giải quyết hồ sơ, từ thời điểm tiếp nhận cho đến thời điểm kết thúc quá trình giải quyết hồ sơ quốc tịch. Do đó, Sở Tư pháp các địa phương và cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài gặp rất nhiều khó khăn trong việc theo dõi tiến trình giải quyết hồ sơ cũng như không cập nhật được kết quả giải quyết hồ sơ quốc tịch đã được chuyển đến Bộ Tư pháp.
Năm 2013, Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực và Cục Công nghệ thông tin đã thống nhất đưa vào sử dụng phần mềm quản lý quốc tịch phục vụ cho công tác quản lý quốc tịch tại Bộ Tư pháp. Trên cơ sở phần mềm này, Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực đã tiến hành tích hợp các dữ liệu quốc tịch mang tính lịch sử phục vụ chủ yếu cho công tác tra cứu, xác minh quốc tịch Việt Nam theo quy định. Tuy nhiên, hiện nay cơ sở dữ liệu quốc tịch trên phần mềm quản lý quốc tịch chưa được hoàn thiện do các dữ liệu lịch sử còn tồn đọng với số lượng lên tới hơn 100.000 hồ sơ, đòi hỏi phải đầu tư nhiều thời gian, công sức để tiến hành tin học hóa. Đối với các hồ sơ quốc tịch được tiếp nhận, xử lý sau thời điểm phần mềm quản lý quốc tịch được áp dụng tại Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực – Bộ Tư pháp, để có được các dữ liệu quốc tịch đầu vào trên phần mềm này, thì ngay từ khâu tiếp nhận hồ sơ quốc tịch, Sở Tư pháp các địa phương và cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài phải thực hiện nhập dữ liệu hồ sơ quốc tịch một cách đầy đủ và chính xác, làm cơ sở để Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực xem xét, cập nhật trạng thái hồ sơ và quản lý toàn bộ các dữ liệu quốc tịch điện tử.
Hiện nay, Cục Công nghệ thông tin đã bước đầu tiến hành chạy thử nghiệm phần mềm công cụ quản lý hồ sơ quốc tịch cho các Sở Tư pháp, tạo nền tảng cho sự kết nối liên thông trong công tác giải quyết hồ sơ quốc tịch giữa Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực và các Sở Tư pháp, đồng thời phát huy tối đa các tính năng hữu ích của phần mềm quản lý quốc tịch. Tuy nhiên, đối với các hồ sơ quốc tịch được cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài tiếp nhận, hiện nay vẫn chưa có giải pháp khả thi trong việc kết nối cơ sở dữ liệu liên thông, thống nhất quy trình giải quyết hồ sơ quốc tịch. Vì vậy, trong thời gian tới, việc giải quyết hồ sơ quốc tịch do các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài gửi về Bộ Tư pháp sẽ còn gặp rất nhiều khó khăn do chưa có dữ liệu quốc tịch đầu vào hoặc dữ liệu quốc tịch của các cơ quan này không tương thích với phần mềm quản lý quốc tịch đang được áp dụng tại Bộ Tư pháp.
Vì vậy, để xây dựng cơ chế liên thông trong việc giải quyết hồ sơ quốc tịch giữa các cơ quan có thẩm quyền, theo quan điểm cá nhân, xin đề xuất một số giải pháp sau đây:
1. Tiếp tục tích hợp đầy đủ các dữ liệu quốc tịch mang tính lịch sử của những năm còn lại cho đến nay vào phần mềm quản lý quốc tịch: Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực – Bộ Tư pháp đóng vai trò là cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực quốc tịch, có chức năng xây dựng, quản lý, khai thác và bảo vệ cơ sở dữ liệu quốc tịch của quốc gia. Cơ sở dữ liệu quốc tịch khi được xây dựng và hoàn thiện sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng để Sở Tư pháp và cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài thực hiện việc tra cứu quốc tịch Việt Nam để cấp Giấy xác nhận có quốc tịch Việt Nam và Giấy xác nhận là người gốc Việt Nam cho người có yêu cầu theo quy định tại Thông tư liên tịch số 05/2013/TTLT/BTP-BNG-BCA ngày 31 tháng 01 năm 2013 của Bộ Tư pháp, Bộ Ngoại giao và Bộ Công an sửa đổi, bổ sung Điều 13 Thông tư liên tịch số 05/2010/TTLT/BTP-BNG-BCA ngày 01 tháng 3 năm 2010 của Bộ Tư pháp, Bộ Ngoại giao và Bộ Công an hướng dẫn thi hành Nghị định số 78/2009/NĐ-CP ngày 22 tháng 9 năm 2009 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Quốc tịch Việt Nam.
2. Kết nối cơ sở dữ liệu quốc tịch của Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực – Bộ Tư pháp với Sở Tư pháp các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài
- Với các Sở Tư pháp: Các Sở Tư pháp có trách nhiệm sử dụng phần mềm công cụ quản lý hồ sơ quốc tịch ngay từ thời điểm tiếp nhận hồ sơ quốc tịch, đồng thời tiến hành nhập dữ liệu quốc tịch điện tử, đảm bảo tính thống nhất giữa dữ liệu trên hồ sơ giấy và dữ liệu trên phần mềm công cụ trước khi gửi yêu cầu xác minh nhân thân tại cơ quan Công an; phân loại, phê duyệt hồ sơ trình Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, và chuyển hồ sơ quốc tịch đến Bộ Tư pháp. Ngoài ra, cần tiếp tục nghiên cứu, nâng cao và phát triển tính năng của phần mềm công cụ quản lý Hồ sơ quốc tịch tại các Sở Tư pháp nhằm kết nối liên thông với cơ sở dữ liệu trên phần mềm Quản lý quốc tịch tại Bộ Tư pháp, thống nhất quy trình quản lý hồ sơ quốc tịch từ trung ương tới địa phương.
- Với các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài: Cũng như Sở Tư pháp, các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài là cơ quan tiếp nhận hồ sơ quốc tịch, do đó các cơ quan này cần có phần mềm quản lý hồ sơ quốc tịch để tích hợp dữ liệu quốc tịch cá nhân trên cơ sở hồ sơ giấy ngay từ thời điểm tiếp nhận cho đến thời điểm gửi công văn đề nghị và hồ sơ quốc tịch đến Bộ Tư pháp. Trong thời gian tới, cần nghiên cứu xây dựng và áp dụng phần mềm quản lý hồ sơ quốc tịch tại các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài để đảm bảo khả năng kết nối liên thông với cơ sở dữ liệu quốc tịch trên phần mềm quản lý quốc tịch tại Bộ Tư pháp.
- Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực là cơ quan có trách nhiệm thường xuyên cập nhật các Quyết định của Chủ tịch nước về việc cho nhập, cho thôi, cho trở lại quốc tịch Việt Nam đối với các hồ sơ quốc tịch do Sở Tư pháp và các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài gửi đến Bộ Tư pháp. Trên cơ sở đó, các cơ quan tiếp nhận hồ sơ có thể theo dõi được tiến trình giải quyết hồ sơ quốc tịch, góp phần rút ngắn thời gian giải quyết hồ sơ, đáp ứng yêu cầu cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực quốc tịch, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người dân./.
Lò Thùy Linh