Từ ngày 24-28/11/2014, tại thủ đô Băng cốc, Thái Lan đã diễn ra Hội nghị cấp Bộ trưởng đầu tiên của các nước/vùng lãnh thổ khu vực Châu Á - Thái Bình Dương (CATBD) về đăng ký và thống kê hộ tịch (Civil Registration and Vital Statistic - CRVS). Hội nghị diễn ra dưới sự đồng tổ chức của Hội đồng kinh tế xã hội Châu Á – Thái Bình Dương (ESCAP) và 7 tổ chức quốc tế lớn (UNICEF, UNDP, UNHCR, WHO, UNFPA, ADB và Plan International).
Tham dự Hội nghị là Đoàn đại biểu các nước/vùng lãnh thổ khu vực Châu Á - Thái Bình Dương do Bộ trưởng/Thứ trưởng các Bộ Nội vụ, Y tế, Tư pháp, Kế hoạch – là các cơ quan phụ trách công tác đăng ký và thống kê hộ tịch của 45 nước/vùng lãnh thổ khu vực tham dự. Đoàn liên ngành của Việt Nam tham dự Hội nghị gồm đại diện cấp Cục/Vụ của Bộ Tư pháp và Tổng cục thống kê của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, cùng đại diện Đại sứ quán Việt Nam tại Băng cốc, do Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Khánh Ngọc làm Trưởng đoàn.
Hội nghị đã thông qua Tuyên bố cấp Bộ trưởng về đăng ký và thống kê hộ tịch của khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, Khung hành động khu vực và phát động Thập niên đăng ký, thống kê hộ tịch của khu vực Châu Á – Thái Bình Dương 2015 – 2024.
Một số nội dung cơ bản của Hội nghị
- Hội nghị đã thảo luận về tầm quan trọng của công tác đăng ký và thống kê hộ tịch đối với sự phát triển ở mỗi quốc gia và khu vực, tác động của nó đối với chiến lược xóa bỏ đói nghèo do Liên hợp quốc phát động; thống nhất nhận định (mang tính khoa học gắn với thực tiễn ở các nước) về việc đăng ký và thống kê hộ tịch là việc ghi lại một cách liên tục, thường xuyên, bắt buộc và đầy đủ theo quy định của pháp luật các đặc điểm nhận dạng, kể cả những thay đổi, về thông tin nhân thân cơ bản của cá nhân (như sinh, tử và các sự kiện hộ tịch khác). Đóng vai trò chính trong việc thực hiện CRVS chủ yếu là các cơ quan đăng ký hộ tịch, các bộ ngành y tế, tư pháp, thống kê… và các đối tác phát triển.
- Thông qua hoạt động đăng ký và thống kê hộ tịch (bao gồm cả việc xác định quốc tịch), giúp cho quốc gia thực hiện tốt việc nhận dạng pháp lý đối với cá nhân, đồng thời là phương thức bảo đảm quyền con người được công nhận là chủ thể trước pháp luật và thiết lập mối quan hệ chính thức giữa công dân với Nhà nước. Hệ thống đăng ký và thống kê hộ tịch (CRVS) sẽ cung cấp cho người dân chứng cứ pháp lý về những dữ kiện cá nhân, để từ đó thể hiện thống nhất trên các văn bản, giấy tờ khác như văn bằng/chứng chỉ. Hội nghị đánh giá cao vai trò đặc biệt quan trọng của giấy khai sinh, trong đó ghi nhận họ tên, ngày tháng năm sinh, quan hệ gia đình, quốc tịch của một người. Đây là những căn cứ pháp lý thuyết phục để người đó tiếp cận với các dịch vụ cơ bản như chăm sóc sức khoẻ, giáo dục, bảo hiểm xã hội. Đồng thời giấy khai sinh cũng liên quan nhiều nhất đến việc bảo đảm các quyền con người như việc làm, tham gia hoạt động chính trị, sử dụng biện pháp tư pháp, sở hữu/thừa kế bất động sản, sử dụng các dịch vụ tài chính, ngân hàng…
- Đại biểu các nước cho rằng, việc ghi lại một cách kịp thời, đầy đủ các sự kiện hộ tịch trong cuộc đời mỗi người là cơ hội tốt để quốc gia có được số liệu thống kê kịp thời, đầy đủ và toàn diện. Từ đó giúp cho việc xây dựng, thực hiện tốt hơn các chính sách y tế, bảo vệ sức khoẻ, phân bố dân cư, duy trì hệ thống quản trị quốc gia. Kinh nghiệm của một số nước đã cho thấy, việc xây dựng hệ thống thống kê hộ tịch thông qua phương pháp khảo sát đơn giản là khá tốn kém, không đầy đủ, không xác định được sự phân bố dân cư và xét về lâu dài, không thể thay thế được công tác thống kê hộ tịch theo hệ thống CRVS. Thực hiện thống kê hộ tịch theo hệ thống CRVS sẽ cho biết một cách chính xác, đầy đủ dữ liệu về dân số của các quốc gia, các vùng/khu vực; nắm được chính xác số liệu và nguyên nhân tử vong, tỷ lệ sinh đẻ, tuổi thọ trung bình. Từ đó phục vụ mục tiêu phát triển dịch vụ hành chính công, cung cấp thông tin chính xác cho các nhà hoạch định chính sách để đưa ra những chính sách trực tiếp, hiệu quả đáp ứng tốt nhất nhu cầu của xã hội ở tầm quốc gia và địa phương. Những dữ liệu này cũng giúp cho Chính phủ xác định rõ hơn các chính sách ưu tiên nhằm nâng cao sức khoẻ cộng đồng, thực hiện chăm sóc sức khoẻ cho người dân trên bình diện bao phủ nhất.
Tuyên bố cấp Bộ trưởng khu vực Châu Á - Thái Bình Dương về đăng ký và thống kê hộ tịch (sau đây gọi là Tuyên bố) là sự thể hiện mạnh mẽ mong muốn chính trị của tất cả các nước, vùng lãnh thổ trong việc tăng cường hợp tác để thúc đẩy công tác đăng ký, thống kê hộ tịch. Các nội dung chính của tuyên bố được tóm tắt như sau:
1. Tuyên bố tầm nhìn chung đến năm 2024, mọi người dân ở khu vực châu Á Thái Bình Dương đều được hưởng lợi từ hệ thống đăng ký và thống kê hộ tịch toàn diện và được tạo điều kiện để được công nhận quyền của họ và hệ thống này hỗ trợ cho công tác quản lý nhà nước, công tác chăm sóc y tế và phát triển.
2. Khẳng định rằng tầm nhìn này sẽ phụ thuộc vào việc đạt được 3 mục tiêu: (i) Phổ cập đăng kí các sự kiện sinh, chết, và các sự kiện hộ tich khác; (ii) Tất cả các cá nhân đều được cung cấp các tài liệu pháp lý liên quan đến khai sinh, khai tử và các sự kiện hộ tịch khác nếu cần thiết để xác định nhân thân, hộ tịch và các quyền kèm theo; (iii) Các thống kê hộ tịch chính xác, đầy đủ và kịp thời (bao gồm nguyên nhân gây tử vong) được xây dựng dựa trên hô sơ đăng ký và được phổ biến.
3.Tuyên bố giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2024 là thập niên về đăng ký và thống kê hộ tịch khu vực châu Á Thái Bình Dương để đạt được tầm nhìn chung;
4. Thông qua Khung hành động khu vực về đăng ký và thống kê hộ tịch khu vực châu Á Thái Bình Dương, đẩy mạnh và tập trung nỗ lực của các Chính phủ và các đổi tác phát triển để đạt được tầm nhìn chung;
5. Để đạt được các mục tiêu quan trọng của Tuyên bố, đòi hỏi các quốc gia cần có sự ủng hộ chính trị mạnh mẽ (từ các cấp lãnh đạo), hoàn thiện thể chế pháp luật, tăng cường hợp tác và đầu tư thích đáng cho lĩnh vực này, bảo đảm tốt hơn quyền con người, tăng cường sự tham gia, tuyên truyền vận động, xây dựng phổ biển và sử dụng thống kê hộ tịch.
6. Cam kết, vào cuối năm 2015, xây dựng cơ chế hợp tác về đăng ký và thống kê hộ tịch quốc gia hiệu quả và bền vững, xây dựng chiến lược tăng cường quốc gia, thiết lập mục tiêu quốc gia đến năm 2024 và triển khai thực hiện các bước khác của Khung hành động khu vực.
7. Quan tâm đặc biệt và tiến hành các các biện pháp giảm thiểu những rào cản đối với việc đăng ký hộ tịch và bảo đảm các sự kiện hộ tịch được đăng ký đối với những nhóm dân cư khó tiếp cận và các nhóm thiệt thòi để xây dựng năng lực quốc gia về đăng ký khai tử và xác định nguyên nhân tử vong.
8. Kêu gọi các đối tác phát triển hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho các nước dưới hình thức hợp tác để góp phần tăng cường công tác đăng ký và thống kê hộ tịch một cách toàn diện và thống nhất, và đóng góp vào việc thực hiện khung hành động khu vực.
9. Khuyến khích các thành viên, thành viên liên kết ủng hộ việc đưa công tác đăng ký và thống kê hộ tịch vào chương trình phát triển sau năm 2015.
10. Khuyến nghị việc tăng cường hệ thống đăng ký và thống kê hộ tịch nên được đưa vào Khung hỗ trợ phát triển Liên hiệp quốc v.v…
Nhìn chung, đại diện các nước/vùng lãnh thổ tham dự Hội nghị đều đánh giá cao nội dung của bản Tuyên bố về đăng ký và thống kê hộ tịch dưới khẩu hiệu “Get every one in the picture”, thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ trong việc triển khai thực hiện CRVS trong điều kiện cụ thể của mình để góp phần đạt được mục tiêu chung của Tuyên bố tại khu vực. Bên cạnh đó, nhiều nước thể hiện mong muốn được tăng cường sự hợp tác, hỗ trợ để tăng cường nguồn lực thực thi Tuyên bố.
Việc thực hiện CRVS sẽ giúp cho các nước có cái nhìn tổng quan nhất bức tranh dân cư của mình. Thông qua đăng ký, thống kê hộ tịch sẽ giúp cho Chính phủ nắm bắt và quản lý kịp thời, đầy đủ những dữ liệu nhân thân cơ bản của người dân. Với sự phát triển của công nghệ thông tin, sự tăng cường ứng dụng vào đăng ký, quản lý hộ tịch với quyết tâm đầu tư mạnh mẽ của quốc gia sẽ giúp cho công tác thống kê hộ tịch dễ dàng và thuận lợi hơn. Qua đó giúp cho việc quản trị quốc gia tốt hơn, phục vụ tích cực cho hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm tốt hơn quyền con người. Đồng thời, CRVS cũng giúp cho việc đạt được những mục tiêu quan trọng của chương trình phát triển toàn cầu, qua đó bảo đảm cho mọi người đều được thụ hưởng thành quả chung của CRVS khu vực.
Khung hành động khu vực về đăng ký và thống kê hộ tịch
Khung hành động về đăng ký và thống kê hộ tịch khu vực Châu Á - Thái Bình Dương được thông qua bao gồm các nội dung chính như sau:
- Phần I. Đưa ra tầm nhìn, mục tiêu, các lĩnh vực hoạt động và nguyên tắc cơ bản thực hiện khung hành động.
- Phần II. Mục tiêu, chỉ tiêu: Đề cập đến 3 mục tiêu lớn và các chỉ tiêu cụ thể để đạt được mục tiêu.
- Phần III. Các lĩnh vực hoạt động: bao gồm cam kết chính trị (từ các cấp lãnh đạo), hoàn thiện thể chế pháp luật, tăng cường hợp tác và đầu tư thích đáng cho lĩnh vực này, bảo đảm tốt hơn quyền con người, tăng cường sự tham gia, tuyên truyền vận động, xây dựng phổ biển và sử dụng thống kê hộ tịch.
- Phần IV. Việc thực hiện khung hành động: gồm quản trị, các bước thực, việc báo cáo và đánh giá khu vực và những mốc thời gian quan trọng đối với công tác báo cáo và đánh giá quá trình thực hiện khung hành động khu vực; vai trò của các đối tác khu vực và ban thư kí.
Đây là bản kế hoạch khá chi tiết, thể hiện quyết tâm chính trị to lớn của các thành viên Hội nghị - các quốc gia, vùng lãnh thổ khu vực Châu Á - Thái Bình Dương – trong việc thúc đẩy CRVS tại quốc gia/vùng lãnh thổ của mình, theo các biện pháp phù hợp để bảo đảm thực hiện thành công các mục tiêu quan trọng của bản Tuyên bố. Trong đó, các quốc gia/vùng lãnh thổ cần tự đưa ra các chỉ tiêu phấn đấu để hoàn thành 3 mục tiêu cơ bản đã đặt ra. Các chỉ tiêu do mỗi quốc gia/vùng lãnh thổ đưa ra theo lộ trình với các mốc thời gian cụ thể, cần được xác định một cách thận trọng, đặt trong tổng thể với các chỉ tiêu phát triển kinh tế-xã hội của mình. Nghĩa là, các chỉ tiêu phải bảo đảm có tính khả thi, được thực hiện liên tục từ năm 2015 đến năm 2024, phấn đấu đạt được toàn bộ 3 mục tiêu cơ bản đã đề ra.
Điều đáng chú ý là, công tác đăng ký và thống kê hộ tịch ở mỗi quốc gia/vùng lãnh thổ phải được đặt trong mối quan hệ hài hòa với công tác quản lý dân cư theo hướng hiện đại, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong đăng ký và quản lý, thống kê hộ tịch, bảo đảm hiện đại ngang bằng (không kém hơn) các quốc gia/vùng lãnh thổ khác. Đây là vấn đề khó, nhưng có ý nghĩa quan trọng.
Để thực hiện đầy đủ nội dung của bản Khung hành động khu vực, đòi hỏi mỗi quốc gia phải thực sự vào cuộc một cách thực chất. Ngoài quyết tâm chính trị của cơ quan nhà nước cao nhất hoặc người đứng đầu Chính phủ, mỗi quốc gia cần huy động tối đa sự tham gia của các bộ, ngành có liên quan, các tổ chức chính trị, xã hội, đoàn thể và nhân dân. Đồng thời, quốc gia có thể kêu gọi, huy động mọi sự hỗ trợ, giúp đỡ từ các tổ chức quốc tế và khu vực; tăng cường hợp tác đa phương, song phương; huy động mọi khả năng và nguồn lực trong nước để thực hiện thành công các mục tiêu cơ bản của bản Tuyên bố.
Để thực hiện tốt Tuyên bố và hình thành hệ thống CRVS, Việt Nam cũng như nhiều nước trong khu vực đang gặp phải những khó khăn, thách thức. Do đó rất cần sự chia sẻ kinh nghiệm và nỗ lực hợp tác giữa các quốc gia, vùng lãnh thổ của khu vực. Đây là điều kiện thuận lợi để thực hiện thành công Thập kỷ đăng ký và thống kê hộ tịch tại khu vực Châu Á - Thái Bình Dương (2015-2024) mà Hội nghị cấp Bộ trưởng đã phát động. Qua đó cho thấy, việc xây dựng hệ thống CRVS là yêu cầu cấp thiết không chỉ đối với Việt Nam mà đối với tất cả các nước trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Bằng việc tổ chức Hội nghị này và thông qua Tuyên bố cấp Bộ trưởng khu vực Châu Á - Thái Bình Dương về đăng ký và thống kê hộ tịch, đã thực sự tạo ra lời hiệu triệu và thể hiện quyết tâm chính trị của tất cả các nước/vùng lãnh thổ trong khu vực trong việc bảo đảm mọi trẻ em sinh ra, mọi cá nhân trong xã hội đều được cấp phát đầy đủ giấy tờ nhận diện pháp lý, được sống một cách hợp pháp từ lúc sinh ra đến khi chết mà không phụ thuộc vào nguồn gốc, quốc tịch, địa bàn sinh sống, điều kiện thể chất, kinh tế... Việc thực hiện tốt CRVS chắc chắn sẽ giúp cho Việt Nam đạt được mục tiêu về phát triển kinh tế - xã hội theo hướng bền vững, bảo đảm ngày càng tốt hơn các quyền con người, quyền công dân.
Việc triển khai thực hiện Tuyên bố về đăng ký và thống kê hộ tịch khu vực Châu Á – Thái Bình Dương và Khung hành động khu vực tại Việt Nam là hoàn toàn phù hợp với mục tiêu ban hành và tổ chức thực hiện Luật hộ tịch ở Việt Nam. Tuy nhiên, đây là công việc liên quan đến chức năng, nhiệm vụ của nhiều Bộ, ngành (như: Bộ Tư pháp - giúp Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước trong lĩnh vực hộ tịch; Bộ Y tế - liên quan vấn đề cấp giấy chứng sinh, thống kê/xác nhận nguyên nhân tử vong và ban hành chính sách, giải pháp nâng cao sức khỏe cộng đồng; Bộ Công an - liên quan việc xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và việc cập nhật thông tin công dân vào CSDLQG theo Đề án 896; Tổng cục thống kê thuộc Bộ KHĐT - liên quan đến công tác thống kê quốc gia, trong đó có thống kê sinh, tử…).
Để bảo đảm triển khai thực hiện đồng bộ CRVS và Khung hành động khu vực, thúc đẩy thi hành Luật hộ tịch, trên cơ sở báo cáo đề xuất của Bộ Tư pháp, Thủ tướng Chính phủ đã nhất trí giao Bộ Tư pháp chủ trì, phối hợp với Bộ, ngành có liên quan xây dựng Chương trình hành động quốc gia của Việt Nam về đăng ký và thống kê hộ tịch (giai đoạn 2015 – 2024), trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt trong quý IV/2015. Hiện tại, Bộ Tư pháp đã phối hợp với các Bộ, ngành liên quan thành lập Tổ công tác liên ngành và đang triển khai thực hiện các hoạt động phục vụ việc xây dựng Chương trình hành động quốc gia.
Trong Chương trình hành động quốc gia sẽ xác định rõ vai trò, ý nghĩa của công tác đăng ký, thống kê hộ tịch; kế hoạch, lộ trình triển khai công tác đăng ký, thống kê hộ tịch ở Việt Nam giai đoạn 2015 – 2014 (với mục tiêu, nội dung, kết quả cụ thể); trách nhiệm của các Bộ, ngành có liên quan và Ủy ban nhân dân các cấp trong công tác đăng ký và thống kê hộ tịch. Chương trình hành động quốc gia sẽ gắn kết chặt chẽ với Kế hoạch triển khai thi hành Luật hộ tịch đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt./.